De uitbarsting van de Etna in 2001

Twee uitbraken in één

Vandaag vertellen wij u over de eerste excentrische uitbraak die wetenschappelijk is gedocumenteerd. Bij een excentrische uitbarsting bereikt het magma de top niet via de hoofdopening, maar zoekt het een andere weg van de magmakamer naar de oppervlakte. Omdat hij door hard lavagesteente van eerdere uitbarstingen moet breken, zijn dergelijke uitbarstingen zeer zeldzaam.

De uitbarsting van 2001 was een extreem gelaagde activiteit die 24 dagen duurde, 7 breuken vormde en magma met twee verschillende chemische samenstellingen naar de oppervlakte bracht:

• Magma dat de top bereikte via de bestaande hoofdopening,
• Magma dat via een andere, nieuwe weg is opgestegen, en dus meer vreemde stoffen heeft opgenomen.

De prehistorie

Het nieuwe millennium begon turbulent op de Etna, met 66 uitbarstingen binnen 7 maanden. Na een korte periode van rust begon in 2001 een nieuw spektakel, en deze keer een enorm spektakel. Dit was te verwachten, aangezien de activiteit van de laatste jaren reeds duidelijke tekenen had vertoond van toenemende magma-aanvoer uit de aardmantel, vulkanische bevingen en aardbevingen, alsook een vervorming van de structuur van de vulkaan (vergelijkbaar met een grote panettone die opstijgt en reeds tekenen vertoont dat hij spoedig zal instorten).

Na een pittig jaar in 2000 of begin 2001, toen de explosies vooral geconcentreerd waren in de zuidoostelijke krater, met bijna afwisselend de opening in het noorden “Levantino” en de opening in het zuiden “Sudestino”, begon de lava-emissie in mei weer toe te nemen.

Verloop van de uitbraak in 2001

De explosies werden steeds frequenter tot 13 juli, de dag die het begin markeerde van een seismische activiteit waarbij 2600 aardschokken werden geregistreerd in slechts 4 dagen (geregistreerd door de monitoringsystemen van de INGV van Catania, het Nationaal Instituut voor Geofysica en Vulkanologie). Tegelijkertijd vormden zich verschillende breuken in het toen vlakke Piano del Lago gebied aan de zuidkant van de Etna: tussen de kraters Cisternazza en Montagnola was de druk van de ondergrond zo sterk dat deze het oppervlak op een hoogte van meer dan 2600 meter kon vervormen.

Op 17 juli gingen drie breuken open, waarmee het begin van de eigenlijke uitbarsting officieel werd gemarkeerd. Ze openden de een na de ander, eerst ten noorden van de zuidoostelijke krater, vervolgens naar het zuiden op een hoogte van 2950 m, en vervolgens op ongeveer 2720 m bij de zogenaamde “Belvedere”, een uitzichtpunt van de Valle del Bove vallei, waarbij de laatste een lavastroom veroorzaakte die dreigend de skigebieden van Rifugio Sapienza naderde.

Op 18 juli, op een hoogte van 2100 m, doet zich een nieuwe breuk voor, de vierde. Terwijl de vorige breuken zich boven de Montagnola-krater hadden gevormd, opent deze ongeveer 500 meter lager, ten westen van de Calcarazzi-kraters of boven de bovenste Silvestri-krater.

De lava die uit deze scheur komt vormt een directe bedreiging voor de infrastructuur van het toeristische centrum Etna Sud. Het stroomde naar het restaurant La Capannina, dat dankzij de interventie van de Civiele Bescherming en de brandweer en dankzij de gunstige ligging in de beschutting van de grote kegel van de bovenste Silvestri-krater kon worden gered.

Tijdens de vorming van deze breuk doen zich freatomagmatische explosies en een aardbeving van 2,7 magnitude voor. Dankzij het zorgvuldige werk van geologen en vulkanologen van de INGV is bekend dat het materiaal dat door deze vierde breuk is ontstaan, veel xenolieten bevat, dat zijn insluitsels van sedimentaire gesteenten en amfiboolmineralen die ook watermoleculen bevatten. Deze worden niet gevonden in de lava die uit de andere drie breuken komt. Op basis van deze samenstelling was te herkennen dat deze breuk een excentrische activiteit was.

Op 19 juli opent een vijfde opening ongeveer 500 meter boven Montagnola, opnieuw in het Piano del Lago gebied op 2750 m hoogte. Er vinden voornamelijk freatomagmatische explosies plaats, waarbij een 200 tot 300 m hoge kolom van lapilli en as wordt gevormd die door de wind tot kilometers verderop steden wordt meegevoerd.

De freatomagmatische uitbarstingen worden veroorzaakt door het samenkomen van magma en water. Deze explosies kenmerken deze vijfde opening en ook de lavastroom op 2100 m (vierde opening), maar niet de eerste drie, die ook plaatsvonden in het Piano del Lago gebied, enkele honderden meters verderop.

Verrassend genoeg sprak de zuidoostelijke krater op 20 juli opnieuw met een lichte strombolische activiteit. Aan de noordzijde vormt zich ook een reeks breuken (de zesde breuk), die richting Valle del Leone gaat en een lavastroom produceert die naar de voet van Pizzi Deneri en vervolgens naar Monte Simone loopt. Alle andere openingen blijven uiterst actief en productief.

Op 22 juli neemt de activiteit van de opening in intensiteit toe op een hoogte van 2100 m, de lavafonteinen bereiken een hoogte van 100 tot 200 meter. Door de grote uitstoot van lava komt de lavastroom snel aan op 1060 m hoogte, maar gelukkig vertraagt hij wanneer hij een vlak gebied bereikt. Anderzijds vernietigt de lavastroom uit de breuk op 2720 m enkele pylonen van de kabelbaan en bereikt 2070 m hoogte.

Op 23 juli opent een zevende breuk op de zuidflank van de Zuidoostkrater, waardoor een lavatong van ongeveer anderhalve kilometer lang ontstaat.

Op 24 juli vertraagt de opmars van de meeste lavastromen, maar de opening op 2570 m, nabij de krater van Montagnola, verandert van activiteit. De strombolische activiteit begint, wordt steeds sterker en vormt een sintelkegel. De uitbarsting blijft de volgende dagen overheersen, en terwijl de andere stromen vertragen of stoppen, vernietigt deze meer pylonen van de kabelbaan en wordt hij bedreigender. Het stroomt rond het bovenste station van de kabelbaan, maar zonder schade aan te richten, en bereikt het onderste station, maar wordt gered door de dammen die zijn gebouwd om de kabelbaan en de Rifugio Sapienza te beschermen.

Deze spectaculaire activiteit gaat de volgende dagen door, totdat op 30 juli een nieuw gevormde lavastroom het bergstation van de kabelbaan in brand steekt. Gelukkig verminderen vanaf dat moment de lavastromen van de pasgeboren kegel Piano del Lago (tegenwoordig: krater Laghetto of ook wel Monte Escrivà), mede dankzij de vorming van een klein stroompje aan de voet van de krater dat uitmondt in de vallei Valle del Bove.

Op 1 augustus dwingt de as die door de grote nieuwe kegel wordt uitgestoten opnieuw tot sluiting van de luchthaven van Catania. Gevaarlijke freatomagmatische explosies doen zich nog steeds voor op 2100 m, maar gelukkig overlapt de lavastroom, die zijn loop heeft vertraagd, de tongen die de afgelopen dagen zijn gevormd. De stromen uit de opening op 2720 m hoogte gaan in de richting van de Monte Nero degli Zappini.

Vanaf 3 augustus ten slotte neemt ook de activiteit van de laatste nog actieve stromen merkbaar af, totdat deze op 6 augustus volledig stopt. Alleen de opening op 2100 m blijft actief tot 10 augustus, de laatste dag van deze uitbarsting.

Het volume lava dat tijdens deze enorme uitbarsting is uitgestoten, bedraagt 25 miljoen kubieke meter (dichte-steenequivalent; geschat door Behncke & Neri).

Tijdens onze tochten aan de zuidkant van de Etna (zoals de Etna South Tour 2700) ontdekken we de bewijzen van deze meerlagige uitbarsting, of beter gezegd van deze twee enorme uitbarstingen: we lunchen in de Laghetto krater, bezoeken de breuk op 2100 m en lopen langs de lavastroom die toen is ontstaan.